کۆمپانیای "مەستی فیلم" لە دوو ڕێیانی بازەرگانی و خەیانەتدا!

کۆمپانیای "مەستی فیلم" لە دوو ڕێیانی بازەرگانی و خەیانەتدا!
جەمشید بەهرامی

 کۆمپانیای "مەستی فیلم" کە ڕێکخەر و   بەڕێوەبەری "فستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی   سلێمانی"یە، لە تازەترین چالاکیی ناکوردانە   و خۆشخزمەتیی خۆیدا بۆ کۆماری ئیسلامیی ئێران و دام و دەزگا پێوەندیدارەکانی، ڕوو لە فیلمسازانی چوار شاری! "ڕۆژهەڵاتی کوردستان" ڕاگەیاندنێکی گوماناویی بڵاو کردوەتەوە؛ سەرەتای ڕاگەیاندنەکە بەمەوە دەست پێدەکات: "لە ئاڕاستەی بڵاوەپێدان و دۆستایەتیی کولتووری و هونەری لە نێوان کۆماری ئیسلامی ئێران و هەرێمی کوردستانی عیراق ، لە ساڵی ١٣٨٩ (واتە ٢٠١٩)دا کۆمپانیای سینەمایی وتەلەفیزیۆنیی "مەستی فیلم"ی سلێمانی لە هەوڵی ئەوەدایە لە نێوان گەڵاڵە و سیناریۆ سەرکەوتووەکاندا، ڕێژەی ١٠ سیناریۆی کورتە فیلمی چیرۆکی هەڵبژێرێت و بەرهەمیان بهێنێت"؛ واتە بە کۆمەڵێک مەرجی سەیر و سەمەرەوە داوای لە سیناریۆنووسانی شارەکانی سنە، سەقز و مەریوان و بانە کردووە کە سیناریۆکانیان بۆ ئەو کۆمپانیایە بەڕێ بکەن و ئامانجی سەرکیی کۆمپانیاکەش مامەڵەی کولتووری و هونەرییە لەگەڵ کۆماری ئیسلامیی ئێراندا!(بازەرگانی و خەیانەت).
هەر لە سەرەتای ئەو ڕاگەیاندنەدا دەردەکەوێت ئامانج چییە، بە کورتی و کرمانجی ئەم هەوڵە لە درێژەی خۆشخزمەتییەکانی دیکەی ئەم کۆمپانیایەیە بۆ کۆماری ئیسلامیی ئێران و بە پێچەوانەی بانگەشەکانیان و خۆڵ کردنە چاوی خەڵک، ئەوان قەد بە مەبەستی خزمەت کردن بە سینەمای نەتەوەکەیان خوازیاری هاوکاریی ڕاستەقینەی چالاکانی بواری سینەمایی ڕۆژهەڵات و باشووری کوردستان نەبوون، ڕێک بەپێچەوانەوە بەس ڕاسپێردراون کە داخوازییەکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران لە بواری سینەمادا جێبەجێ کردووە و وەک کۆمپانیایەکی بازەرگانی سینەمایان بەکارهێناوە بۆ قازانجی تاکەکەسیی خۆیان. (بۆ خوێندنەوەی درێژەی بابەت لێرە کرتە بکە)

پەیامی ڕۆژی جیهانیی شانۆ بۆ ساڵی 2019

پەیامی ڕۆژی جیهانیی شانۆ بۆ ساڵی 2019
لە ئاڵمانییەوە: جەمشید بەهرامی

ئاماژە: له‌ رۆژی جیهانیی شانۆدا، هه‌موو ساڵێک ئه‌نیستیتۆی نێونه‌ته‌وه‌یی شانۆ (International Theater Institute) ناسراوه‌ به‌ (ئای تی ئای) شانۆکارێک دیاری ده‌کات به‌ مه‌به‌ستی نووسینی په‌یامی تایبه‌ت به‌ رۆژی جیهانیی شانۆ؛ یه‌که‌مین په‌یام له‌ ساڵی 1962دا له‌ لایه‌ن شانۆنامه‌نووس و ده‌رهێنه‌ری به‌ناوبانگی فه‌ڕه‌نسی "ژان کۆکتۆ" نووسراو و دوایین په‌یامیش له‌ لایه‌ن "کارلۆس سێلدران" شانۆکاری "کۆبا"ییەوە نووسراوه‌.

له‌ نووسه‌رانی په‌یامی رۆژی جیهانی شانۆ ده‌توانین ئاماژه‌ به‌ هونه‌رمه‌ندانێک له‌ وێنه‌ی: ئارتۆر میلێر. ئاگۆستۆ بواڵ، پابلۆ نێرۆدا، ئۆژن یۆنسکۆ، پیتێر‌ برووک، ڤاسلاو هاڤێل و داریۆفۆ و... بکه‌ین.

دەقی پەیامەکەی کارلۆس سێلدران: 

پێش لەوەی بێمە پانتایی شانۆوە، مامۆستاکانم شانۆکار بوون، ئەوان خانووەکانیان و گەڵاڵە شاعیرانەکانیان وەک ئەوەی کە لە ژیانیاندا بەجێیان هێشت لە سەر ستێجی شانۆدا درووست کرد. زۆرێک لەوان نەناسراون یان بە دەگمەن لە یادەکاندا ماونەتەوە: ئەوان لە بێدەنگیدا کاریان دەکرد، لەوپەڕی لەخۆبردوویی و خاکەڕاییدا بۆ شوێنی پڕۆڤەیان و هۆڵی شانۆیی پڕ لە بینەریان لە هەوڵدا بوون، ئەوان هێدی هێدی لە ڕەوتی ئەو ساڵە پڕزەحمەتانەدا کە دەستکەوتی بێ وێنەیان بوو، شوێنەکەیان بەجهێشت و بزربوون. 
کاتێک تێگەیشتم کە هونەری من و چارەنووسیشم ئەوەیە کە درێژەدەری ڕێگایان بم، هەروەها تێگەیشتم کە لەوان ئەو نەریتە بێ وێنە و سەرنجڕاکێشەم بە میرات پێ گەیشتووە، بۆ ئەوەی ئەمڕۆ بژیم و تاک و تەنیا لە چاوەڕوانیدا بۆ ئەوەی دەستم بە زوڵاڵیی چرکەیەکی دووپات نەبوو ڕابگات. چرکەیەک لە ڕووبەڕوو بوونەوە لەگەڵ ئەویترێک لە تاریکایی هۆڵێکی شانۆییدا، بە تەنیا لە ڕیگای حەقیقەتی ئاماژەیەک و وتەیەکی ڕەساوە پارێزاوی.
وڵاتی شانۆیی من بریتییە لەم چرکەساتی ڕووبەڕوو بوونەوانە لەگەڵ بینەردا کە شەوانە لە هەموو قوژبنێکی شارەکەمەوە دێن بۆ هۆڵی شانۆییەکەمان بۆ ئەوەی هاوڕێمان بن و چەند کاتژمێرێک، چەند خولەکێکمان لەگەڵ بەش بکەن. من ژیانم لەم خولەکە بێ‌وێنەیانەدا درووست دەکەم، چیتر "خۆم" نیم و بۆ خۆم ئازار ناچێژم، من دووبارە لە دایک دەبمەوە و لە مانای شانۆ تێدەگەم: حەقیقەتێک کە بە خێرایی لە چاوترووکانێکدا کۆتایی دێت، لەو کاتەدا دەزانین ئەوەی کە ئێمە لە ژێر ڕووناکایی سەر ستێج‌دا دەیڵێین و دەیکەین حەقیقەتە و قووڵترین و تاکەکەسیترین بەشی خۆمان هەڵدەگەڕێنێتەوە بۆ سەر ستێج. 
وڵاتی شانۆیی من و ئەکتەرەکانم وڵاتێکە تەنراوە بەو چرکەساتانەوە کە لەواندا ئێمە دەمامکی قسەزانی و ترس لا دەبەین و لە تاریکاییدا وەک خۆمان دەست لە دەستی یەک دەنێین.(بۆ خوێندنەوەی درێژەی بابەت لێرە کرتە بکە).

سینه‌مای شێعر (به‌شی سێهه‌م)

سینه‌مای شێعر (به‌شی سێهه‌م)
و: جه‌مشید به‌هرامی

پرسیارێک که‌ لێره‌دا دێته‌ گۆڕێ ئه‌مه‌یه‌: چۆن ده‌کرێت له‌ ڕوانگه‌ی تیۆریکه‌وه‌ له‌ سینه‌مادا "زمانی شێعر" ئه‌و تایبه‌تمه‌ندییه‌ی هه‌بێت که‌ توانستی شیکردنه‌وه‌ی هه‌بێت و به‌کرده‌وه‌ ده‌رفه‌تی بۆ بڕه‌خسێت؟ ئه‌مه‌وێت بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌ به‌م پرسیاره‌ پانتایی سینه‌ما ببه‌زێنم و باسه‌که‌ به‌ربڵاوتر بکه‌م و له‌و ڕه‌هابوونه‌ی که‌ پێگه‌ی من –له‌ سینه‌ما و ئه‌ده‌بیاتدا- به‌ منی به‌خشیوه‌، که‌ڵک وه‌رگرم. به‌م پێیه‌ بۆ زه‌مه‌نێک ئه‌م پرسیاره‌ "ئایا زمانی شێعر له‌ سینه‌مادا ده‌توانێ بێته‌ ئاراوه‌؟" ده‌گۆڕم به‌م پرسیاره‌: "ئایا له‌ سینه‌مادا ده‌رفه‌ت بۆ ته‌کنیکی ده‌ربڕینی ڕه‌ها و ناڕاسته‌وخۆ هه‌یه‌؟" له‌ ڕاستیدا، له‌ درێژه‌دا ده‌بینین که‌ چۆن سه‌رهه‌ڵدانی نه‌ریتی ته‌کنیکی "زمانی شێعر" له‌ سینه‌مادا به‌ شێوازێکی تایبه‌ت گرێدراوی ده‌ربڕێنی ڕه‌ها و ناڕاسته‌وخۆیه‌. به‌ڵام پێش له‌وه‌ ده‌بێت بڵێم مه‌به‌ستم له‌ "ده‌ربڕینی ڕه‌ها و ناڕاسته‌وخۆ" چییه‌. مه‌به‌سته‌که‌م زۆر ساده‌یه‌ و برتیتییه‌ له‌: دانه‌ر(موئه‌لیف) به‌ته‌واومانا به‌‌ ده‌روونی که‌سایه‌تی خۆیدا ڕۆده‌چێت و دواتر، نه‌ک ده‌رونناسی به‌ڵکوو زمانه‌که‌یشی له‌وه‌وه‌ وه‌رده‌گرێت.
نموونه‌کانی ده‌ربڕینی ناڕاسته‌وخۆ له‌ ئه‌ده‌بیاتدا زۆره‌. بۆ وێنه‌ دانتێ‌، کاتێک ده‌سته‌واژه‌گه‌لێک به‌کارده‌هێنێت که‌ وێناکردنی زه‌حمه‌ته‌، و پێوه‌ندی به‌ زاراوه‌نامه‌ی ده‌سته‌واژه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانه‌وه هه‌یه‌ و تایبه‌ته‌ به‌ که‌سایه‌تیگه‌لێکی تایبه‌ت له‌و‌ کۆمه‌ڵگا تایبه‌ته‌دا. بۆ وێنه‌ ده‌سته‌واژه‌گه‌لێک تایبه‌ت به‌ زمانی کۆشکی پاشایه‌تی و چیرۆکه‌ ئه‌ویندارییه‌کانی سه‌رده‌می پائۆلۆ فرانچسکا، و ده‌سته‌واژه‌گه‌لی زبر و تایبه‌ت به‌ لات و لووت و وێڵگه‌رده‌کان و که‌سایه‌تگه‌لێکی له‌م چه‌شنه‌، که‌ له‌ جۆره‌ ده‌ربڕینێکی ناڕاسته‌وخۆ و ڕه‌ها که‌ڵک وه‌رده‌گرن. بێگومان بۆ یه‌که‌م جار که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ ده‌ربڕینی ناڕاسته‌وخۆ و ڕه‌ها له‌ ناتوڕاڵیزمدا بوو بۆ وێنه‌ له‌ به‌رهه‌می شێعری و کلاسیکی  جیوانی ڤێڕگا (G-Verga، نووسه‌ری ئیتالیایی)، و هه‌روه‌ها ئه‌ده‌بیاتی ئینیتیمیزم (Initimisme؛ ئینتیم به‌ مانای ده‌روونه‌ و ئینیتیمیزم برتیتییه‌ له‌و به‌رهه‌مه‌ ئه‌ده‌بییانه‌ی که‌ جه‌خت له‌ سه‌ر بواری ده‌روونی و ده‌روونناسانه‌ی که‌سایه‌تی سه‌ره‌کی به‌رهه‌می ئه‌ده‌بی‌ ده‌که‌ن) واته‌ ئه‌ده‌بیاتی سه‌ده‌ی نۆزده‌ که‌ له‌ بنه‌ڕه‌تدا له‌ دووباره‌ زیندووکردنه‌وه‌ی شێوازه‌کانی ده‌ربڕین پێکهاتبوو. (بۆ خوێندنەوەی درێژەی بابەت لێرە کرتە بکە)

سینه‌مای شێعر (به‌شی دوو)

سینه‌مای شێعر (به‌شی دوو)

و: جه‌مشید به‌هرامی

فه‌رهه‌نگێکی زاراوه‌ی گریمانه‌یی که‌ له‌ودا فیلمساز له‌ ڕه‌وتی به‌شه‌ سه‌ره‌تاییه‌کانی کاره‌که‌ی خۆیدا وشه‌کان! ده‌سته‌به‌ندی بکات، بۆ به‌خشینی به‌کگراوه‌ندێکی مێژوویی و مانادار بۆ هه‌موان و بۆ ئه‌مڕۆ و بۆ هه‌میشه‌ پشتی پێنابه‌سترێت و وه‌ڵامده‌ر نییه‌.
به‌م پێیه‌ له‌و شتانه‌دا که‌ ده‌بنه‌ دیمه‌نێکی سینه‌مایی، جۆرێک جه‌برگه‌رایی ده‌بینرێت. هه‌ڵبه‌ت ده‌بێ هه‌ر به‌و چه‌شنه‌ش بێت، چونکوو ئه‌و ده‌سته‌واژه‌یه‌ی‌ (یان نیشانه‌ی کات) که‌ نووسه‌ر به‌کاریده‌هێنێت له‌گه‌ڵ مێژوویه‌کی کولتووریی-مرۆیی و رێسا زمانییه‌کاندا ده‌وڵه‌مه‌ند بووه‌، به‌ڵام فیلمسازێک که‌ له‌ "دیمه‌ن-نیشانه‌"کان که‌ڵک وه‌رده‌گرێت، به‌ گه‌رانه‌وه‌ بۆ ده‌سته‌واژه‌ی گریمانه‌یی کۆمه‌ڵایه‌تی له‌گه‌ڵ دیمه‌نه‌کاندا پێوه‌ندی درووست ده‌کات؛ فیلمساز دروست له‌ کاتی که‌ڵک وه‌رگرتن له "دیمه‌ن-نیشانه‌"کان، له‌ دۆخی شڵه‌ژاوی بێده‌نگیدا شته‌کاندا نیشانه‌که‌ جیاده‌کاته‌وه‌ و هه‌ڵیده‌بژێرێت.
باشتر بڵێم، ئه‌گه‌رچی "دیمه‌ن-نیشانه‌"کان له‌ زاراوه‌نامه‌یه‌کدا ده‌سته‌به‌ندی نه‌کراون یان به‌ پێی رێسا ڕێزمانییه‌کان گه‌شه‌یان نه‌کردووه‌، دیسانه‌وه‌ش میراتێکی هاوبه‌ش پێکده‌هێنن. هه‌موومان به‌تایبه‌تی شه‌مه‌نده‌فه‌ری به‌رباسمان به‌ چه‌رخه‌کان و ئه‌و ئه‌ستوونه‌ی(شیش) که‌ چه‌رخه‌کان ده‌سووڕێنێته‌وه‌ بینیوه‌. ئه‌م شه‌مه‌نده‌فه‌ره‌ پێوه‌ندی به‌ بیره‌وه‌رییه‌ دیدارییه‌کان یان خه‌یاڵه‌کانی ئێمه‌وه‌ هه‌یه‌. ئه‌گه‌ر ئه‌م شه‌مه‌نده‌فه‌ره‌ له‌ دنیای ڕاسته‌قینه‌دا ببینین، "شتێکی تایبه‌تمان پێده‌ڵێت". بۆ وێنه‌ ده‌رکه‌وتنی ئه‌م شه‌مه‌نده‌فه‌ره‌ له‌ بیابانێکی قاقڕ و بێ گژ و گیادا، "پێمان ده‌ڵێت" جووڵه‌ به‌رهه‌می کاری مرۆییه‌، کۆمه‌ڵگای پیشه‌یی و له‌ ڕێگه‌ی ئه‌وه‌وه‌ سه‌رمایه‌داری له‌ پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئه‌و وڵاتانەی که‌ شیاوی داگیرکردنن خاوه‌نی چ هێزێکی زه‌به‌لاحه‌ و هاوکات به‌ به‌شێکمان ده‌ڵێت که‌ سایه‌قی شه‌مه‌نده‌فه‌ر –وه‌ک بڵێی که‌سانێک خۆیان له‌ودا ده‌بیننه‌وه‌- مرۆڤێکی یه‌خسیر و چه‌و‌ساوه‌یه‌ که‌ به‌ بێ له‌به‌رچاوگرتنی هه‌ر شتێک، له‌به‌رژه‌وه‌ندی کۆمه‌ڵگادا کاره‌که‌ی به‌ باشی ڕاده‌په‌ڕێنێت.
شه‌مه‌نده‌فه‌ر، له‌ وێنه‌ی هێمایه‌کی سینه‌مایی ڕێتێچوو، ده‌توانێت هه‌موو ئه‌م خاڵانه‌ له‌ ڕێگه‌ی پێوه‌ندییه‌کی ڕاسته‌وخۆوه‌ به‌ ئێمه‌ و به‌ شێوازێکی ناڕاسته‌وخۆ وه‌ک میراتێکی دیداریی هاوبه‌ش به‌ دیتران بڵێت. (بۆ خوێندنەوەی درێژەی بابەت لێرە کرتە بکە)

سینه‌مای شێعر (به‌شی یه‌ک)

(سینه‌مای شێعر (به‌شی یه‌ک
و: جه‌مشید به‌هرامی

ئاماژه‌: ئه‌م ده‌قه‌ یه‌که‌مین جار له‌‌ لایه‌ن "پیه‌ر پائۆلۆ پازۆلینی"یه‌وه‌ له‌ یه‌که‌مین "فستیڤاڵی سینه‌مایی نوێی پزارۆ" به‌ زمانی ئیتالیایی خوێندراوه‌ته‌وه‌. ئه‌م ده‌قه‌ که‌ ئێستا له‌ به‌رده‌ستی خوێنه‌ردایه‌(ده‌قی ئینگلیزی) له‌ وه‌رگێڕانی فه‌ڕانسه‌وه‌ی ماریان دوو تیموو ژاک بونتان ("گۆڤاری کایه‌ دۆ سینه‌ما" ئۆکتۆبری 1965) وه‌رگیراوه‌.

پێم وانییه‌ چیتر دوای ئه‌مه‌ نه‌کرێت سینه‌ما له‌ وێنه‌ی زمانێک به‌ بێ له‌به‌رچاوگرتنی (ترمینۆلۆژی) ده‌سته‌واژه‌کانی نیشانه‌ناسی پێناسه‌ بکرێت. له‌ ڕاستیدا، پرسه‌که‌ به‌م شێوه‌یه‌: سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی که‌ زمانه‌ ئه‌ده‌بییه‌کان‌ داهێنانی شاعیرانه‌ی خۆیان له‌ سه‌ر پێکهاته‌ی بنه‌مایی زمانی ئامرازی (Instrumental Language) درووست کردووه‌(که‌ ئامرازێکی هاوبه‌شه‌‌ له‌ نێوان هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌یدا‌ که‌ قسه‌ی‌ پێده‌که‌ن)، وادیاره‌ زمانه‌ سینه‌ماییه‌کان خاوه‌نی ئاوه‌ها پێکهاته‌یه‌ک نین. سینه‌ما به‌ هۆی سه‌رچاوه‌ راسته‌قینه‌که‌یه‌وه‌ خاوه‌نی زمانێکه‌ که‌ ئامانجی سه‌ره‌تاییه‌که‌ی تێگه‌یاندن، تێگه‌یشتن و پێکهاتنه‌ (یان پێوه‌ندیه‌). له‌ کرده‌وه‌دا ده‌کرێ به‌ ئاسانی زمانه‌ ئه‌ده‌بییه‌کان له‌ ئامرازه‌ تایبه‌ت و ساده‌کان که‌ بۆ تێگه‌یاندن و لێک تێگه‌یشتن به‌ کارده‌برێن، جیابکرێته‌وه‌، به‌ڵام پێوه‌ندی له‌ ڕێگای سینه‌ماوه‌، هه‌ڕه‌مه‌کی (Arbitrary) و ناڕاسته‌وخۆیه‌ و به‌ گشتی خاوه‌نی ئاوه‌ها پێکهاته‌یه‌کی ئامرازی نییه‌. مرۆڤ له‌گه‌ڵ وشه‌کاندا پێوه‌ندی ده‌گرێت نه‌ک له‌گه‌ڵ دیمه‌نه‌کاندا، و هه‌ر به‌م هۆیەوە‌یه‌ که‌ زمان چشتێکی زیاتر له‌ تێکه‌ڵاوێک له‌ دیمه‌نگه‌لێکی ئابستراکت و ده‌ستکرد نییه‌.(بۆ خوێندنەوەی درێژە بابەت لێرە کرتە بکە)

سینه‌ما-حه‌قیقه‌ت و دیکۆمێنتاریی نوێ

سینه‌ما-حه‌قیقه‌ت و دیکۆمێنتاریی نوێ

و: جه‌مشید به‌هرامی

دابین کردنی ئامرازه‌کانی ده‌نگهه‌ڵگری له‌ کاتی فیلمهه‌ڵگرتندا (له‌ ساڵی 1960) به‌ خاڵێکی وه‌رچه‌رخان‌ له‌ گه‌شه‌ی دیکومێنتسازیدا دێته‌ ئه‌ژمار. خاڵی وه‌رچه‌رخانی دواتر له‌ ده‌یه‌ی 1980 به‌ بڵاوه‌کردنی زۆرتری ئامرازه‌ هه‌رزانه‌کانی ویدیۆ هاته‌ ئاراوه‌ و سینه‌مای دیکۆمێنتاری زۆرتر له‌ سینه‌مای چیرۆکی که‌ڵکی له‌ ویدیۆ وه‌رگرت. ته‌له‌فیزیۆن بووه‌ گرنگترین پێگه‌ی پیشاندان و ئه‌و کاناڵانه‌ی داگیرکرد که‌ هۆڵیان نه‌بوو و له‌ دوای شه‌ڕه‌وه‌ زۆتر په‌ره‌یان سه‌ندبوو. وه‌گه‌ڕخستنی سه‌رمایه‌ له‌ ته‌له‌فیزیۆندا بێ‌وێنه‌ بوو، به‌ڵام(جگه‌ له‌ چه‌ند حاڵەتی ده‌گمه‌ن) ته‌له‌فیزیۆن به‌گشتی به‌ربه‌ستگه‌لێکی زۆرتری به‌ سه‌ر شێواز و ناوه‌ڕۆکی ئایدۆلۆژیکی به‌رهه‌مه‌کاندا سه‌پاند.
له‌ ساڵی 1960 به‌ دواوه‌ دیکۆمێنتاری هێدی هێدی بووه‌ته‌‌ دیارده‌یه‌کی جیهانی و له‌ وڵاته‌ گه‌شه‌سه‌ندووه‌کاندا باکگراوه‌ندگه‌لی نه‌ژادی و ره‌گه‌زی و هه‌ڵوێستی ڕه‌گه‌زیی فیلمسازه‌کان جۆراوجۆرییه‌کی زۆرتری به‌خۆیه‌وه‌ بینیوه‌. جگه‌ له‌وه‌ش، دیکۆمێنتسازان له‌ ڕوانگه‌ی تیۆریکه‌وه‌ به‌ئاگاتر بوون و به‌ هۆی ڕاستکردنه‌وه‌ی که‌م و کورتی و که‌مایه‌سییه‌ فه‌ننییه‌کان و ئامرازه‌ سه‌ره‌تاییه‌کان، ڕامان و تێفکرینیان له‌ مه‌ڕ چۆنیه‌تی و توانستی شێوازه‌کانی دیکۆمێنتاری گه‌شه‌ی سه‌ندووه‌.
سه‌رهه‌ڵدانی سینه‌ما-حه‌قیقه‌ت
سینه‌ما حه‌قیقه‌ت یان سینه‌ما وریته‌ (Cinema Verite) ژانرێکه‌ له‌ فیلمسازیی دیکۆمێنتی‌دا، جۆرێک سینه‌مای ناچیرۆکییه‌ که‌ له‌ودا له‌ سه‌ر هه‌بوونی کامێرا و هاوکاریی نێوان فیلمساز و ته‌وه‌ر، جه‌خت ده‌کرێت. ژیگاوێرتۆف دیکۆمێنتسازی یه‌کیه‌تی سۆڤیه‌ت بۆ یه‌که‌مین جار ئه‌م ده‌سته‌واژه‌یه‌ی بۆ شێوازی به‌رهه‌مه‌کانی خۆی به‌کارهێنا. (بۆ خوێندنەوەی درێژەی بابەت لێرە کرتە بکە)

شێوه‌کاری و سینه‌ما

ئاندرێ بازێن

شێوەکاری و سینەما

و: جه‌مشید به‌هرامی

فیلمگه‌لێک که‌ سه‌باره‌ت به‌ تابلۆ شیوه‌کارییه‌کان درووست کراون (لانیکه‌م ئه‌وانه‌ی‌ که‌ به‌ که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ تابلۆکان، به‌رهه‌مێک به‌ پێکهاته‌ی سینه‌ماییه‌وه‌ ده‌خولقێنن) هه‌م ده‌بنه‌ هۆی ناڕه‌زایه‌تی شێوه‌کاران و هه‌م ناڕه‌زایه‌تی ره‌خنه‌گرانی هونه‌ری. له‌و به‌رهه‌مه‌ سینه‌ماییانه‌ ده‌توانین ئاماژه‌ به‌مانه‌ بکه‌ین: کورته‌ فیلمه‌کانی لۆچیانۆ ئێمێر/ ڤانگۆک به‌رهه‌می ئالێن رێنه‌، ر.هێسێن و گاستۆن دیهل/ گۆیا به‌رهه‌می پیه‌ر کاس/ گوێنریکا به‌رهه‌می رێنه‌ و هێسێن.
هۆکاری ناڕه‌زایه‌تی شێوه‌کاران و ره‌خنه‌گران ئه‌وه‌یه‌ که‌ به‌ هه‌ر چه‌شنێک چاو له‌م فیلمانه‌ بکه‌ین ده‌بینین که‌ له‌ هه‌مبه‌ر شێوه‌کاریدا راستگۆ نین؛ له‌ نێوان ئه‌و به‌رهه‌مه‌ شێوه‌کارییانه‌دا که‌ زۆرتر له‌ روانگه‌ی کات و رۆحی به‌رهه‌مدا مه‌ودایه‌کی زۆریان هه‌یه‌ یه‌کگری دراماتیک و لۆژیکیی فیلم، پێوه‌ندییگه‌لێک درووست ده‌کات که‌ له‌ روانگه‌ی په‌یوه‌سته‌یی مێژووییه‌وه‌ نادرووست و ناڕه‌سه‌نه‌. ئێمێر له‌ فیلمی "شه‌ڕوان"دا تا ئه‌و راده‌یه‌ ده‌چێته‌ پێش که‌ له‌ فیلمه‌که‌دا له‌ به‌رهه‌می شێوه‌کارانی جۆراوجۆر که‌ڵک وه‌رده‌گرێت، ئه‌مه‌ جۆرێک فێڵه‌ و هه‌ر به‌ راده‌ی کرده‌وه‌ی پیه‌ر کاس له‌ فیلمی "نه‌هامه‌تییه‌کانی شه‌ڕ"‌ شایانی سه‌رکۆنه‌کردنه‌. پیه‌ر کاس له‌ فیلمی "نه‌هامه‌تییه‌کانی شه‌ڕ"دا له‌ راستای ریتمی مۆنتاژ له‌ به‌شگه‌لێک له‌ کۆمه‌ڵه‌ تابلۆی "هه‌وه‌سبازییه‌کان" به‌رهه‌می گۆیا که‌ڵکی وه‌رگرتووه‌. ئه‌م خاڵه‌ "ئالێن رێنه"‌ش ده‌گرێته‌وه‌ که‌ سه‌رده‌مه‌کانی گه‌شه‌ی پیکاسۆ به‌ هه‌ڵه‌ ده‌خاته‌ڕوو.
ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر فیلمسازی بیه‌وێت خۆی له‌گه‌ڵ راسته‌قینه‌کانی مێژووی هونه‌ردا رێکبخات ئامرازێک که‌ که‌ڵکی لێورده‌گرێت له‌گه‌ڵ ئه‌و راسته‌قینانه‌دا ناسازگاره‌. فیلمساز ده‌یهه‌وێت پێکهاته‌یه‌کی نوێ بخولقێنێت ئه‌مه‌ له‌ کاتێکدایه‌ که‌ شێوه‌کار بیری لێ نه‌کردوه‌ته‌وه‌، فیلمساز چشتێک به‌ش به‌ش ده‌کات که‌ له‌ سروشتی خۆیدا پێکهاته‌یه‌کی تاکه‌. (بۆ خوێندنەوەی درێژەی بابەت لێرە کرتە بکە).

سینه‌مای هونه‌ری!

سینه‌مای هونه‌ری!
و: جه‌مشید به‌هرامی

داهاتووی سینه‌مای ئه‌ورووپا له‌ سه‌ره‌تای ده‌یه‌ی 1960دا زۆر روون بوو، سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی که‌ رێژه‌ی بینه‌ران به‌ره‌و داکشان ده‌چوو به‌ڵام جۆرگه‌لێکی سینه‌مایی دیکه‌ خه‌ریک بوو ده‌هاتنه‌ ئاراوه‌ که راسته‌قینه‌گه‌لی نوێیان له‌به‌رچا‌و ده‌گرت. به‌رهه‌مهێنانه‌ هاوبه‌شه‌کان، رێی ئه‌وه‌یان بۆ خۆش ببوو که‌ بچنه‌ نێو بازاڕێکی به‌ربڵاوی نێونه‌ته‌وه‌ییه‌وه‌. شه‌پۆلی نوێی سینه‌مای فه‌ڕانسه‌ش "شێوازی فیلمسازی هه‌رزان"ی هێنابووه‌ ئاراوه‌ که‌ بۆ قه‌ره‌بوو کردنه‌وه‌ی تێچووی فیلمه‌کان، پێویستی به‌ رێژه‌یه‌کی زۆری بینه‌ر نه‌بوو. به‌ڵام له‌ ده‌یه‌ی 1980دا باروودۆخه‌که‌ به‌و شێویه‌ نه‌بوو؛ سینه‌مای نوێی ده‌یه‌ی 1960 و سه‌ره‌تای 1970 ئه‌و گوڕ و تینه‌ی نه‌مابوو و رێژه‌ی بینه‌ران رۆژ به‌ رۆژ که‌م ده‌بوویه‌وه‌. هالیوود خۆی زۆرتر به‌ سه‌ر بازاڕی گشتی فیلمدا زاڵ کرد و بووه‌ خاوه‌ن به‌شێکی زۆرتر له‌ داهاته‌کانی سینه‌ما، ئه‌و داهاته‌ی که‌ رۆژ به‌ رۆژ به‌ره‌و داکشان ده‌چوو. له‌ زۆربه‌ی وڵاتانی ئه‌ورووپایی، به‌تایبه‌ت له‌ وڵاته‌ بچووکه‌کاندا، به‌رهه‌مهێنانی فیلمی خه‌ڵک په‌سه‌ند (کۆمیدی)، فیلمگه‌لی جینایی و ژانره‌ تیجارییه‌ نه‌ریتییه‌کان گه‌شته‌ که‌مترین ئاستی خۆی و به‌رهه‌مهێنان گوڕ و تین و رێکی و پێکی جارانی نه‌ما و زۆرتر پشتبه‌ستوو بوو به‌ یارمه‌تی حکوومی و سه‌رکه‌وتنی جار و باری نێونه‌ته‌وه‌یی.

سینه‌مای نه‌ته‌وه‌یی به‌ مانا ئابوورییه‌که‌ی یان به‌ مانا کولتوورییه‌که‌ی – واته‌ سینه‌مایه‌ک که‌ بتوانێت وه‌ڵامی داخوازییه‌کانی بازاڕی ناوخۆ به‌ شێوه‌یه‌کی به‌رده‌وام بداته‌وه‌ و له‌ خزمه‌تی گه‌ڵاڵه‌ی پرسگه‌لی کولتووری نه‌ته‌وه‌ییدا بێت- هه‌نووکه‌ به‌س له‌ هه‌ندێ له‌ وڵاته‌کانی ئه‌ورووپای رۆژئاوا و (دوای داڕمانی کۆمۆنیزم) رۆژهه‌ڵاتدا بوونی هه‌یه.(بۆ خوێندنەوەی درێژەی بابەت لێرە کرتە بکە).

‌فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌یی ته‌له‌فیزیۆنی

‌فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌یی ته‌له‌فیزیۆنی
و: جه‌مشید به‌هرامی

له‌ ناوه‌ڕاسته‌کانی ده‌یه‌ی 1930دا وڵاته‌کانی ئاڵمان و به‌ریتانیا ده‌ستیان دایه‌ به‌رهه‌مهینان و بڵاوکردنه‌وه‌ی ‌فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌یی(دیکۆمێنتاری / به‌ڵگه‌فیلم) ته‌له‌فیزیۆنی (Television Documentary) بریتی له‌ پرۆگرامه‌ راسته‌وخۆکان و فیلمگه‌لی پێوه‌ندیدار به‌ هه‌واڵه‌کانه‌وه‌، هێدی هێدی ته‌له‌فیزیۆن هه‌م بووه‌ به‌رهه‌مهێنه‌ر و هه‌م بووه‌ ده‌زگایه‌کی بڵاوکردنه‌وه‌ی به‌هێزی ئه‌م جۆر فیلمانه. سه‌ره‌ڕای ‌ئه‌و سنووره‌ سیاسی و بازه‌رگانییانه‌ی که‌ له‌ زۆربه‌ی وڵاته‌کاندا به‌ سه‌ر ته‌له‌فیزیۆندا ده‌سه‌پێت، توانایی ئابووری و فه‌ننی ته‌له‌فیزیۆن ئه‌وه‌نده‌ زۆره‌ که‌ توانیویه‌تی له‌ به‌رهه‌مهێنان و به‌تایبه‌ت پیشاندانی فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌ییدا رۆڵی سه‌ره‌کی هه‌بێت، هه‌ر بۆیه‌ ته‌له‌فیزیۆن یه‌کێکه‌ له‌ گرنگترین هۆکاره‌کانی گه‌شه‌ی سینه‌مای به‌ڵگه‌نامه‌یی‌. ئه‌م گه‌شه‌یه‌ به‌س به‌ هۆی بڵاوکردنه‌وه‌ی خێرا و گشتگیربوونی ئه‌م میدیایه‌ نییه‌، به‌ڵکوو ته‌له‌فیزیۆن جۆراوجۆرییه‌کی له‌ فۆرم، تێکنۆلۆژیا و ره‌وتی دیکۆمێنت‌سازیدا پێکهێناوه‌. فۆرمگه‌لێک که تاکوو ئێسته‌‌، فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌یی ته‌له‌فیزیۆنی له‌ خۆ گرتووه‌ جۆراوجۆرن.
فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌یی تایبه‌ت به‌ هه‌واڵ 

ئه‌م جۆره‌ فیلمه‌ زۆرتر ده‌په‌رژێته‌ سه‌ر ئه‌و ته‌وه‌رانه‌ی که‌ له‌ روانگه‌ی تایبه‌ت به‌ هه‌واڵه‌وه‌ گرنگن، ئه‌م ته‌وه‌رانه‌ له‌وانه‌یه‌ لۆکاڵی(ناوچه‌یی) یان نه‌ته‌وه‌یی یان نێونه‌ته‌وه‌یی بن، ئه‌م جۆره‌ فیلمه‌ به‌ڵگه‌نامه‌ییانه‌‌ زۆرتر به‌ شێوه‌ی زنجیره‌ی ته‌له‌فیزیۆنین و بڵاو کردنه‌وه‌ و پیشاندانییان له‌ رێگای کاناڵه‌ ته‌له‌فیزیۆنییه‌کانه‌وه‌یه‌.(بۆ خوێندنه‌وه‌ی درێژه‌ی بابه‌ت لێره‌ کرته‌ بکه‌)

فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌یی و فیلمی چیرۆکی

فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌یی و فیلمی چیرۆکی
و: جه‌مشید به‌هرامی

هه‌ر له‌ سه‌ره‌تای هاتنه‌ ئارای هونه‌ری سینه‌ماوه‌ تاکوو ئێسته‌ پێناسه‌گه‌لی جیاواز و جۆراوجۆر بۆ فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌یی کراوه‌، هه‌ر بۆیه‌ لێره‌دا ئاوڕێک‌ له‌ هه‌ندێ له‌و پێناسانه‌ ده‌ده‌ینه‌وه‌.

جان گریه‌رسۆن(John Grierson)، سینه‌ماکاری به‌ریتانیایی که‌ هه‌ندێ که‌س به‌ باوکی سینه‌مای به‌لگه‌نامه‌یی ناوزه‌دی ده‌که‌ن به‌م شێوه‌یه‌ پێناسه‌ی فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌یی کردووه‌: "راپۆرت و راڤه‌ی ئافرێنه‌رانه‌ی راسته‌قینه‌". پار لۆرێنز(Pare Lorenz)، سینه‌ماکاری ناسراوی ئه‌مریکایی و به‌رهه‌مهێنه‌ری فیلمه‌کانی "خیشێک که‌ ده‌شته‌کانی کێڵا"(The Plow that Broke the Plains) و "رووخانه‌"(River)؛ فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌یی به‌ فیلمێک ده‌زانێت که‌ هۆکاره‌کانی "درام"ی تێدا بێت. پاول رۆتا(Paul Rotha)، سینه‌ماکاری به‌ریتانیایی و نووسه‌ری چه‌ند کتێب سه‌باره‌ت به‌ فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌یی له‌وانه‌: "فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌یی"  و "چاوخشاندنێک به‌ سینه‌مادا له‌ سه‌ره‌تاوه‌ تاکوو ئێستا"؛ به‌م شێوه‌یه‌ فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌یی پێناسه‌ ده‌کات: "فیلمێک که‌ به‌ له‌به‌رچاوگرتنی باروودۆخی کۆمه‌ڵایه‌تی، ژیانی راسته‌قینه‌ی خه‌ڵک به‌ شێوه‌یه‌کی ئافرێنه‌رانه‌ نیشان ده‌دات.
"ئاکادیمیای هونه‌ر و زانسته‌ سینه‌ماییه‌کانی ئه‌مریکا"ش به‌م شێوه‌یه‌ فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌یی پێناسه‌ ده‌کات: "فیلمی به‌ڵگه‌نامه‌یی فیلمێکه‌ که‌ توێژینه‌وه‌ و به‌دواداچوون بۆ ته‌وه‌ره‌ مێژوویی، کۆمه‌ڵایه‌تی، زانستی و ئابوورییه‌کان ده‌کات. فیلمهه‌ڵگرتنه‌وه‌ی به‌ڵگه‌نامه‌یی له‌ کاتی روودانی رووداوه‌کان یان دواتردا به‌ هۆی دووباره‌سازی رووداوه‌کانه‌وه‌ به‌ ئه‌نجام ده‌گات، له‌م جۆره‌ فیلمه‌دا، گرنگایه‌تی ناوه‌ڕۆکی راسته‌قینه زۆرتره‌‌ له‌ ناوه‌ڕۆکی سه‌ر‌قاڵکردن.(بۆ خوێندنه‌وه‌ی درێژه‌ی بابه‌ت لێره‌ کرته‌ بکه‌)

یه‌که‌مین سینه‌ما، تیۆری سینه‌ما له‌ روانگه‌ی ئه‌فلاتوونه‌وه!‌

یه‌که‌مین سینه‌ما، تیۆری سینه‌ما له‌ روانگه‌ی ئه‌فلاتوونه‌وه!‌

و:جه‌مشید به‌هرامی

ئاماژه‌(وه‌رگێڕی کوردی)‌: "پێویسته‌ خوێنه‌ر بۆ تێگه‌یشتن له‌م بابه‌ته،‌ له‌ هێماچیرۆکه‌کانی ئه‌فلاتوون(ئه‌شکه‌وت و هێڵ) تێبگات که‌ له‌ کتێبی "کۆمار"ی ئه‌فلاتووندا گه‌ڵاڵه‌ کراوه‌ و باسی لێوه‌کراوه‌.

هێماچیرۆکی ئه‌شکه‌وت ئاماژه‌یه‌ به‌ ئه‌مه‌ی که‌ ئه‌م جیهانه‌ سێبه‌رێکه‌ له‌ جیهانی حه‌قیقی که‌ هه‌مان جیهانی گشتی و ئایدیای ئه‌فلاتوونه‌، و فه‌یله‌سووف ته‌نیا که‌سێکه‌ که‌ ده‌توانێت له‌ جیهانی حه‌قیقی بگات.

سه‌ره‌تا ئه‌شکه‌وتێک بهێننه‌ پێش چاو که‌ له‌ودا خه‌ڵکانێکی کۆت و به‌ند کراو، و به‌ستراوه‌ به‌ دیواری ئه‌شکه‌وته‌که‌وه‌‌، به‌ جۆرێک هه‌میشه‌ روویان له‌ دیواری رووبه‌ڕووه‌ و هیچکات چاویان له‌ پشت‌سه‌ری خۆیان نه‌کردووه‌، له‌ پشتی ئه‌م خه‌ڵکه‌ کۆت و به‌ند کراوه‌وه‌ ئاگرێک رۆشنه‌ و له‌ پێش ئه‌م ئاگره‌دا په‌یکه‌رگه‌لێک بوونی هه‌یه‌ و کاتێک که‌ ده‌جووڵێنه‌وه‌ سێبه‌ره‌کانیان ده‌که‌وێته‌ سه‌ر دیواری به‌رامبه‌ر. له‌ راستیدا ئه‌م په‌یکه‌رانه‌ هه‌مان بیر و بڕوای ئه‌م خه‌ڵکانه‌یه‌ که‌ سێبه‌ره‌کانیان ده‌که‌وێته‌ سه‌ر دیواره‌که‌. له‌ ناکاو کۆت و به‌ندی یه‌کێک له‌و که‌سانه‌ که‌ به‌ره‌وڕووی دیواره‌که‌ دانیشتوون، ده‌چڕێت و ئه‌و که‌سه‌ ئاوڕێک له‌ دواوه‌ ده‌دات و پشت‌سه‌ری خۆی ده‌بینێت و دواتر له‌ ئه‌شکه‌وته‌که‌ ده‌ڕواته‌ ده‌ره‌وه‌؛ ئه‌و تێده‌گات که‌ حه‌قیقه‌ت چشتێکه‌ جگه‌ له‌وه‌ی که‌ له‌ ناوه‌وه‌ی ئه‌شکه‌وته‌که‌دا بوونی هه‌بووه‌. (بۆ خوێندنه‌وه‌ی درێژه‌ی بابه‌ت لێره‌ کرته‌ بکه‌)

سینه‌مای نازی و پڕوپاگاندای ئایدۆلۆژیک

سینه‌مای نازی و پڕوپاگاندای ئایدۆلۆژیک
و: جه‌مشید به‌هرامی

کاتێک وشه‌ی کولتوور ده‌بیسم خێرا ده‌ست بۆ چه‌ک ده‌به‌م.(گۆبڵز)

به‌ پێی روانگه‌ی رێبه‌ران و کاربه‌ده‌ستانی ده‌سه‌ڵاتی رایشی سێهه‌م(ئاڵمان له‌ سه‌رده‌می هیتله‌ردا)، به‌رهه‌مهێنانی فیلمێکی سینه‌مایی به‌ قه‌د به‌رهه‌مهێنان و دابین کردنی ئامراز و که‌ره‌سته‌کانی شه‌ڕ گرنگایه‌تی هه‌بوو. هونه‌رمه‌ندی ئافرێنه‌ری بواری‌ سینه‌ما، خزمه‌تی ئیجباری نیزامی، یان خزمه‌ت له‌ یه‌که‌ کرێکارییه‌کانی به‌ره‌ی شه‌ڕی له‌ کۆڵ ده‌که‌وته‌وه‌. ئه‌م خاڵه‌ جێگای سه‌رنجدانه‌ چونکوو له‌ کاتێکدا بۆ خزمه‌ت له‌ "ئه‌رته‌شی ئه‌ڵمانی نازی" و رێکخراوه‌کانی یارمه‌تیده‌ری به‌رگری شاره‌کان له‌ به‌رامبه‌ر هێرشه‌ سێ لایه‌نه‌کانی هاوپه‌یماناندا، ته‌نانه‌ت مێرمنداڵانی 15 ساڵ خۆیان ناونووس ده‌کرد، بۆ هونه‌رمه‌ندان ئیمتیازگه‌لێکی له‌و چه‌شنه‌ له‌ به‌رچاوده‌گیرا. له‌ کاتێکدا که‌ هێزی مرۆیی ژنان و پیاوانی ئه‌ڵمانی هێدی هێدی به‌ره‌و لاواز بوون ده‌چوو، ئه‌ستێره‌کانی سینه‌ما و شانۆی ئه‌ڵمان بارودخێکی تایبه‌تیان هه‌بوو که‌ ئه‌و دۆخه‌ به‌ درێژایی ساڵه‌کانی شه‌ڕ درێژه‌ی هه‌بوو.
ته‌نانه‌ت کاتێک که‌ شه‌ڕی جیهانی دووهه‌م گه‌یشته‌ گرژترین ئاستی خۆی، فیلمسازانی ئه‌ڵمانی، هێشتاکه‌ له‌ ستدیۆکانی "ئوفا" له‌ "نۆی بابلزبێرگ"ی شاری میۆنشێن و له‌ ستدیۆکانی "بارراندۆف" له‌ نزیکی شاری پراگدا سه‌رقاڵی به‌رهه‌مهێنانی سینه‌مایی بوون. ده‌رهێنه‌رانێک له‌ وێنه‌ی "گۆستاڤ ئۆچیکی"، "هانز شتاینهۆف"، "هێلمووت کوتنر"، "ویت هارلان"، "وڵفگانگ لیب ناینێر"، قه‌د وازیان له‌ دروست کردنی فیلم بۆ خه‌ڵکی ئاڵمان و هاوپه‌یمانه‌کانیان و چه‌ند وڵاتی بێلایه‌ن، نه‌هێنا.(بۆ خوێندنه‌وه‌ی درێژه‌ی بابه‌ت لێره‌ کرته‌ بکه‌)

نامه‌یه‌ک بۆ ئالان

نامه‌یه‌ک بۆ ئالان
نووسینی: نادیا مایه‌ر*
وه‌رگێڕان له‌ ئاڵمانییه‌وه‌: جه‌مشید به‌هرامی

ئالانی خۆشه‌ویست؛
دوێنێ وێنه‌یه‌کی تۆ له‌ رۆژنامه‌دا بوو، له‌ هه‌موو رۆژنامه‌کاندا، تۆ ‌له‌ که‌ناراوه‌کانی(ده‌ریای ناوه‌ڕاست) بۆدرومی تورکیا راکشابووی، تۆ خنکابوویت هه‌ر وه‌ک غالیبی برات و رێحانی دایکت، ئه‌مێستاکه‌ هه‌موو دنیا تۆ ده‌ناسێت.
پاره‌که‌ تۆ و بنه‌ماڵه‌که‌ت له‌ شاری "کۆبانێ"ی سووریاوه‌ هه‌ڵاتبوون، ئێوه‌ کوردن و ناچار بوون له‌ ده‌ستی پیاوه‌ تووڕه‌ و تاوانباره‌کانی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی هه‌ڵبێن. من خوێندمه‌وه‌ که‌ گوایه‌ پوورێکت له‌ کانادایه‌. ئه‌و له‌ بیست ساڵ له‌مه‌پێشه‌وه‌ له‌وه‌ێ ژیان ده‌کات.هیچ چه‌شنه‌ بۆمبێک بوونی نییه‌، مرۆڤ نابێت ترسی هه‌بێت که‌ پیاوانێک به‌ ده‌مامکگه‌لێکی ره‌شه‌وه‌ بێن و دایه‌ له‌گه‌ڵ خۆیان ببه‌ن یان بابه‌ له‌ ژێر هه‌ڕه‌شه‌دا بده‌نه‌ به‌ر ده‌ستڕێژ و بیکوژن؟!(بۆ خوێندنه‌وه‌ی درێژه‌ی بابه‌ت لێره‌ کرته‌ بکه‌)

"په‌یڤێک بۆ فواد‌"

"په‌یڤێک بۆ فواد‌"

جه‌مشید به‌هرامی

له‌و کاته‌وه‌ که‌ باڵی بیرم چاوی ترووکاندووه‌‌ تۆ فوادی، فوادی من، فوادی ئه‌و فوادی ئێمه‌... تۆ فوادی، فوادی نێو بیروه‌ری دایکانی من، تۆ فوادی نێو قاپی سه‌ر ره‌فه‌ی ماڵه‌کانی، تۆ فوادی وره‌ و هێز و گوڕی...
تۆ؛ تۆی ئه‌م چیا پچڕ پچڕه‌، تۆی نیشتمانی به‌ سنوور ته‌نراو، تۆی داربه‌ڕووه‌کانی ئه‌م نیشتمانه‌، تۆی وره‌ی چه‌که‌کانی به‌رگری ئه‌م هه‌واره‌، تۆی هه‌نسکه‌ تاقه‌ت پڕووکێنه‌کانی بێ تۆیی که‌ پڕن له‌ تۆ...
تۆ، تۆی ئه‌ستێره‌، تۆی مانگ، تۆی هاوڕێی رێبوارانی هه‌ورازه‌ باڵابه‌رزه‌کان، تۆی چه‌ک له‌ ده‌ست، تۆی ئه‌وین و حه‌زی چراکانی ئاسمانی سه‌ر نیشتمان، تۆی بوخچه‌ گرێدراوه‌کانی قاسپه‌ی که‌وه‌کانی نیشتمان که‌ لێوانلێون له‌ ئه‌وینی تۆ...
تۆ؛ تۆی جووتیار و باران و کۆلکه‌زێڕینه‌، تۆی سمڵ و مێخه‌کبه‌ندی سه‌ر سینگی دایه‌، تۆی وره‌ و ئازاری رێ، تۆی هه‌ڵاڵه‌برمه‌ی کوێستانی نیشتمان، تۆی هه‌موو گوڵه‌کانی نیشتمان که‌ ساڵانێکه‌ ئاوێته‌ن به‌ بۆنی تۆ...
زۆر له‌ مێژه‌ تۆ ده‌ناسم، فواد ده‌ناسم، فواد هاوڕێی هزری منداڵی تا ئێسته‌مه‌، فواد هانده‌ری نێو زیندان و سیاچاڵه‌کانه‌ ئه‌و کاته‌ی دوای ئه‌شکه‌نجه‌ له‌ نێو سلووله‌که‌ت پاڵت به‌ دیواره‌که‌وه‌ داوه‌ و چاو ده‌نووقێنی و ئه‌و ده‌بێته‌ میوانت، دێت و ده‌بێته‌ میوانی خولیای نێو سلووله‌که‌ت، دێت و له‌ ئامێزت ده‌گرێ و ده‌ڵێ خۆڕاگر به‌، خۆڕاگر به‌...  
من فوادم له‌ نێو چرکه‌ چرکی کاتژمێرکه‌ی سه‌ر دیواره‌که‌دا بینی ئه‌و کاته‌ی که‌ گوێم بۆ ته‌قه‌تفه‌نگه‌کانی به‌رگری نێو گونده‌که‌ رائه‌دێرا؛ ئه‌و کاته‌ی قڵپه‌ی گریانی دایه‌ به‌ "ئاخ رۆڵه‌ فواد گیان"ـه‌وه‌ ده‌ستی پێده‌کرد، ئه‌و کاته‌ی که‌ چه‌ک له‌ شانه‌ پرچ درێژه‌که‌ دیاری له‌ فواده‌وه‌ بۆ هێنابووین...
من فوادم له‌ کۆڵانه‌ تاریکه‌کانی بیرمدا دۆزیه‌وه‌ ئه‌و کاته‌ی که‌ په‌یڤێک کوێره‌رێگاکانی بۆم روون ده‌کرده‌وه‌، ئه‌رێ ئه‌و بوو، ئه‌و فواد بوو، به‌ بزه‌یه‌که‌وه‌ وانه‌ی خۆشه‌ویستی وڵاتی پێده‌به‌خشیم...
من فوادم له‌ نێو رۆژنامه‌ و کتێبدا نه‌ناسی، من فوادم به‌ شریخه‌ی چه‌کی باڵابه‌رزه‌ چه‌ک له‌ شانه‌کانی ئه‌م وڵاته‌وه‌ ناسی، من فوادم له‌ بزه‌ی پرچی کچه‌ پێشمه‌رگه‌که‌وه‌ ناسی که‌ باسی فوادی بۆ ده‌کردم، من فوادم به‌ بۆنی سینگی دایکی نیشتمانه‌وه‌ ناسی، کاتێک که‌ بۆ فواد هه‌ڵده‌قرچا...(بۆ خوێندنه‌وه‌ی درێژه‌ی بابه‌ت لێره‌ کرته‌ بکه‌)

شه‌پۆلی نوێی سینه‌مای فه‌ڕانسه‌

شه‌پۆلی نوێی سینه‌مای فه‌ڕانسه‌

و:جه‌مشید به‌هرامی

ساڵی 1959 بۆ ره‌خنه‌گرانی فیلمی گۆڤاری "کایه‌ دۆ سینه‌ما" له‌ فه‌ڕانسه‌ ساڵێکی پڕ ده‌ستکه‌وت بوو: "فرانسوا ترۆفۆ" وه‌ک باشترین ده‌رهێنه‌ر بۆ ده‌رهێنانی فیلمی "400 زه‌ربه‌(لێدان) " دیاریکرا( "400 زه‌ربه‌(لێدان) " له‌ زمانی فه‌ڕانسه‌ویدا ئاماژه‌یه‌ به‌ گه‌ڕاڵی و رابواردن و خۆش گوزه‌رانی له‌ نێو شاردا).
پێشتر "ترۆفۆ" له‌ وێنه‌ی ره‌خنه‌گرێک به‌ هۆی ره‌خنه‌ توند و راشکاوه‌کانییه‌وه‌ ناسرابوو. ته‌کنیکێکی به‌هێزی سینه‌مایی له‌ فیلمی "چوارسه‌د زه‌ربه‌"دا نه‌ده‌بینرا، هه‌روه‌ها تێیدا له‌ دیکۆره‌ زه‌بلاحه‌کان و ئه‌کته‌ره‌ ناسراوه‌کان که‌ڵک وه‌رنه‌گیرابوو، به‌ڵکوو تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی بریتی بوون له‌: بودجه‌ی که‌م، فیلم هه‌ڵگرتنه‌وه‌ له‌ لۆکه‌یشنی راسته‌قینه‌ -به‌دوور له‌ ستۆدیۆ- که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ رووناکی ئاسایی و ئه‌کته‌ره‌ نه‌ناسراوه‌کان.
ره‌خنه‌گرانی گۆڤاری "کایه‌ دۆ سینه‌ما" له‌ ساڵی 1951ـه‌وه‌ رێگه‌یه‌کیان گرتبووه‌ به‌ر که‌ به‌ دژبه‌ری ره‌خنه‌گرانی سینه‌مایی دیکه‌ ده‌ناسرا: به‌رگری له‌ فیلمسازه‌ دانه‌ره‌ ئه‌مریکییه‌کان که‌ ره‌خنه‌گرانی دیکه‌ به‌رهه‌مه‌کانیان به‌ قوتووه‌ کونسێروه‌ هالیوودییه‌کان شوبهاندبوو. گۆڤاری "کایه‌ دۆ سینه‌ما" هه‌روه‌ها به‌رگری له‌ فیلمسازه‌ دانه‌ره‌ فه‌ڕا‌نسه‌ییه‌کان ده‌کرد که‌ سه‌رنجی ره‌خنه‌گرانی سینه‌ماییان به‌ لای خۆیاندا رانه‌کێشابوو، هه‌روه‌ها دژایه‌تییان له‌گه‌ڵ فیلمسازانی کلاسیکی فه‌ڕانسه‌ییدا ده‌کرد. ده‌توانین پوخته‌ی تیۆری ره‌خنه‌گرانی "کایه‌ دۆ سینه‌ما" به‌م شێوه‌یه‌ باس بکه‌ین: له‌ سینه‌مادا –هه‌روه‌ک چیرۆکنووسی، شێوه‌کاری و شێعر- خولقێنه‌ری به‌رهه‌م به‌س یه‌ک که‌سه‌. (بۆ خوێندنه‌وه‌ی درێژه‌ی بابه‌ت لێره‌ کرته‌ بکه‌)